Mensen met een bovengemiddelde intelligentie zijn volgens deskundigen op het gebied van (hoog)begaafdheid vatbaarder voor een existentiële depressie dan mensen met een gemiddelde intelligentie. Maar wat is een existentiële depressie nu precies en is er iets aan te doen? In deze blog vertel ik je hier meer over.

Existentiële depressie

Volgens psychologen en deskundigen op het gebied van (hoog)begaafdheid komt een existentiële depressie of existentiële somberheid veel vaker voor bij mensen met een bovengemiddelde intelligentie (IQ >115) en niet zelden al op hele jonge leeftijd. Een existentiële depressie kenmerkt zich volgens hen door angst en verdriet over de algemene toestand van de wereld, teleurstelling, het niet kunnen aansluiten op anderen vanwege afwijkende (intellectuele) behoeften, moraal, een gebrek aan zingeving en (existentiële) eenzaamheid. Existentiële eenzaamheid kenmerkt zich niet per sé door een gebrek aan sociale contacten maar door een gebrek aan verbinding en contact met mensen met een soortgelijke intellectuele bagage, behoefte, moraal en zienswijze.

Ook kunnen mensen worstelen met het nut van het leven, onze sterfelijkheid en/of vooropgestelde invullingen die de maatschappij ons voorhoudt zoals het stichten van een gezin of het maken van carrière. Veel hoogbegaafden bewandelen liever een andere pad en hebben niet zoveel met conformisme en opgelegde normen. Dit kan (interne) spanning geven, zeker als de omgeving bepaalde verwachtingen heeft.

Klachten

Een existentiële depressie verschilt in oorzakelijke zin van een klinische depressie maar kan wel dezelfde klachten geven. Bekende klachten bij depressie zijn slaapproblemen, verlies in interesse, vermoeidheid, misselijkheid en innerlijke onrust. Deze klachten kunnen zich voordoen bij zowel een klinische als een existentiële depressie. In tegenstelling tot de klinische depressie is de existentiële depressie geen stoornis. Het zal niet genezen maar kan wel worden ‘gemanaged’.

Psychische hulp

Met een (existentiële) depressie omgaan is moeilijk en zwaar. Veel mensen, maar ook goed opgeleide professionals in de zorg, zullen het niet begrijpen. Er kan dan ook sprake zijn van (ernstig) geestelijk lijden. Het heeft geen zin om tegen deze mensen te zeggen dat ze niet zo negatief moeten denken of zich op leuke dingen moeten richten. Het existentiële denken is onderdeel van hun ‘zijn’ en van hun (hoog)begaafdheid.

Hoogbegaafde cliënten die hulp zoeken in de GGZ, krijgen meestal niet de hulp die bij hen past. Er is anno nu nog steeds weinig kennis van en ervaring met hoogbegaafdheid in de GGZ, het is immers geen DSM-classificatie. Het gevaar is dat klachten en het geestelijk lijden niet begrepen worden en gepsychologiseerd, gebiologiseerd en daarna gemedicaliseerd worden. Dit leidt niet zelden tot verkeerde diagnoses of een behandeling met geen of gering effect.

Noks Nauta schreef samen met Lukien Hoiting het boek Hoogbegaafde hulpzoekers. Dit in januari 2022 verschenen boek beschrijft helder en boeiend de knelpunten die hoogbegaafden in een GGZ-behandeling tegen kunnen komen en biedt zowel inzichten als praktische tips. Ook kan dit boek goed gebruikt worden in het contact met een behandelaar.

Ben je op zoek naar een hulpverlener met kennis van hoogbegaafdheid? Klik dan hier voor een overzicht van deskundigen per regio.

Searching for Meaning

Van de Amerikaanse psycholoog James Webb – een expert op het gebied van hoogbegaafdheid – verscheen in 2013 het Engelstalige meesterwerk “Searching for Meaning: Idealism, Bright Minds, Disillusionment and Hope”. Dit boek is een aanrader voor iedere hoogbegaafde die worstelt met existentiële thema’s, maar ook voor hulpverleners die zorg aan hoogbegaafden verlenen. Webb biedt verschillende en goede handvatten en baseert zich op inzichten uit de filosofie, de psychologie en zijn bijna onuitputbare kennis over hoogbegaafdheid. Een beter boek over dit onderwerp ga je niet snel tegenkomen.

Resumé

Een existentiële depressie komt volgens deskundigen vaker bij (hoog)begaafden dan bij niet-begaafden voor en kan hardnekkig zijn. Het is geen stoornis of ziekte en kan dus niet genezen, maar het is wel te ‘managen’. De klachten kunnen een grote invloed hebben op het geestelijk en lichamelijk welbevinden. Praten met een geschikte hulpverlener kan uitkomst bieden. Een voorwaarde is dat de hulpverlener bekend is met hoogbegaafdheid en oor heeft voor de gevoelens en gedachten van de hoogbegaafde. Dit laatste kan een grote uitdaging zijn aangezien weinig professionele hulpverleners kennis hebben over dit onderwerp.

Helaas is er nog geen wetenschappelijk onderzoek naar dit onderwerp gedaan waardoor er geen ‘harde’ kennis voorhanden is. We moeten het vooralsnog dus doen met empirische bevindingen van deskundigen.